Tiểu thuyết “Mê cung giao mùa” do NXB Văn học in năm 2019 là tiểu thuyết đầu tay của nhà văn Nguyễn Tiến Lộc, có độ dài 350 trang khổ 13 x 20.5 là cuốn sách khá thành công trên nhiều lĩnh vực.
“Mê cung giao mùa”phản ánh trung thực một giai đoạn lịch sử rối ren, đầy biến động, giai đoạn mà dân tộc Việt Nam đứng trước những lựa chọn khắc nghiệt. Một là sẵn sàng đổ máu hy sinh, sẵn sàng mất hết những gì thuộc về cá nhân để giành độc lập cho muôn đời con cháu. Hai là mãi mãi chịu cảnh nô lệ, lầm than, số phận con người do bọn thực dân phong kiến định đoạt. Trong bối cảnh ấy, tất cả những người Việt Nam còn chút lương tri đều sẵn sàng chọn điều thứ nhất. Dẫu vậy, thời cuộc lúc ấy vô cùng phức tạp. Nhật đảo chính Pháp, quân Tàu Tưởng tràn vào miền Bắc, quân Anh, Ấn kéo vào miền Nam, danh nghĩa là giải giáp quân đội Nhật, thực chất là mưu đồ lật đổ chế độ Việt Nam dân chủ cộng hòa non trẻ. Đất nước xơ xác, giặc đói giặc dốt hoành hành. Bọn phản động lưu vong, lủi chui trong nước thừa cơ trỗi dậy. Đất nước đang buổi giao mùa, thời cuộc nhốn nháo như một mê cung rất khó nhận biết đâu chính, đâu tà, đâu cách mạng chân chính, đâu giả danh đội lốt. Rất may trong cái mê cung nhộn nhạo ấy lớp người trai trẻ đã vô cùng tỉnh táo, cùng toàn dân tộc lựa chọn con đường theo Đảng, theo Bác Hồ, quyết giành độc lập dẫu có phải “đốt cháy cả dãy Trường Sơn”. Nguyễn Tiến Lộc đã thành công khi miêu tả những con người ấy. Ý chí và niềm tin, trí tuệ và sức mạnh, tình yêu và nghĩa vụ… Rất nhiều chi tiết hay, độc đáo, trung thực, lắng đọng đã được nhà văn miêu tả từ hành động đến nội tâm, đúng và sai, nghĩa vụ và trách nhiệm… Đó là những vấn đề mà các bạn sẽ bàn góp cho tác giả những điều hay, dở. Phần tôi, tôi xin có vài lời bàn về tình yêu của người quan họ - điều không phải sở trường của tôi nhưng lại là cái tạo nên dáng hình, hồn cốt của cuốn sách.
Diễn tiến của “Mê cung giao mùa” chủ yếu trên vùng Kinh Bắc. Nhân vật cũng quá 2/3 là người quan họ. Đã là người quan họ thì tình yêu bao giờ cũng vô cùng mãnh liệt nhưng lại vô cùng tế nhị. Cũng bởi yếu tố mãnh liệt và tế nhị đan xen như cặp bài trùng nên đã tạo ra không ít những chuyện trớ trêu như trời xanh muốn thử lòng người. Nào Trương Chi “người thì thậm xấu, hát thì thậm hay”… đến chàng Từ Thức tình cờ gặp được tiên nữ đa tình. Nào chú tiểu Lan chùa Long Giáng trong “Hồn bướm mơ tiên” đến liệt nữ Trương Quỳnh Như trong “Tiêu Sơn tráng sỹ”…Nay lại cô Nền, cô Nếp của tiểu thuyết Mê cung. Ôi trời, nào Nguyễn Tiến Lộc có dụng công mô tả hai chị em ruột nhà ấy xinh đẹp thế nào đâu mà tôi cứ thấy họ như những Giáng Tiên, những Tiên Dung, như những cô gái mà khó có chàng trai nào được gặp lại không xao xuyến, lại không mơ ước có được vận may. Đương nhiên anh chàng Quân, anh chàng Páo và cả cậu công tử Pôn (Pháp quốc) cũng bị hớp hồn, cũng say mê như điếu đổ. Họ say mê chân thực, say mê vô điều kiện, say mê cao thượng. Khắc họa được điều đó, Nguyễn Tiến Lộc đã là bậc thầy của những kẻ biết yêu. Cũng bởi “lòng vả như lòng sung” nên mới nảy sinh những mối tình tay ba, tay tư đầy ngang trái. Quân yêu Nền - mối tình đầu dân dã của những trai tài gái sắc. Nếp - khi biết yêu cũng lấy chị làm hình mẫu và mẫu đàn ông mà Nền chọn cũng là mẫu đàn ông mà Nếp tôn thờ. Rắc rối là mẫu đàn ông mà cả hai chị em đều chọn ấy lại chỉ có Quân. Biết mình là kẻ đến sau, Nếp chỉ dám “đứng ở đằng xa” nhưng con mắt thì vẫn không rời người mà mình thầm yêu, trộm nhớ. Thế mới khổ. “Đứng ở đằng xa” mà “con mắt liếc lại” thì “bằng ba đứng gần”. Người quan họ bảo thế. Người quan họ coi đó là tình yêu đích thực. Thật trớ trêu! Thật đáng thương! Nhưng, tôi ngờ rằng cô bé Nếp xinh đẹp, khôn ngoan kia đã “đút lót” cho nhà văn nên Nguyễn Tiến Lộc đã tìm đủ mọi cách để vun vén cho cô. Vì gia đình mà Nền phải hy sinh mối tình đầu trong trắng, đẹp như mơ, trao thân cho Pôn - kẻ ngoại bang đang bị cả dân tộc oán thù. Dẫu sao cuộc trao thân ấy vẫn là một mối tình bởi Pôn thật lòng yêu Nền. Với Nền, cuộc tình ấy chỉ có tình dục chứ không có tình yêu. Người Việt ta say mê và tôn sùng Truyện Kiều. Có lẽ Nền cũng vậy nhưng Nền bất hạnh hơn Kiều. Nền không được tái hồi với người mình yêu, ôm hận tình vào cõi vĩnh hằng. Bi kịch này, nếu dụng công hơn, Nguyễn Tiến Lộc đã có thể lấy đi không ít nước mắt của người đọc đa cảm, đa tình.
Còn Nếp. Sau bao chìm nổi theo diễn tiến của cuộc kháng chiến trường kỳ đã gặp Páo, đã mang ơn cải tử hoàn sinh, ơn cưu mang của mẹ con Páo đã cảm động, thậm chí trái tim có lúc đã xao xuyến trước những gì Páo dành cho cô. Nhưng chung tình là đặc trưng của người quan họ. Nếp phải nén tâm vì Nếp tin rằng Quân còn sống, tin rằng anh đã hiểu lòng cô, sẽ “thất bát sông cũng lội, cửu thập đèo cũng qua” để tìm cô, sẽ chấp nhận tình yêu của cô, để cô làm tròn sứ mệnh của nàng Thúy Vân trong thời bom đạn… Niềm tin của Nếp đã được ông trời, được nhà văn chấp nhận. Và cuộc trùng phùng đã đến với hai người. Nhưng, bi kịch của người này có thể là niềm vui của kẻ khác. Tôi không nhớ ai nói vậy, nhưng trong “Mê cung giao mùa” diễn biến tự nhiên theo logich truyện đã là như vậy. Tai nạn khủng khiếp đã cướp Quân đi. Đồng đội đau. Nếp đau. Mẹ con Páo cũng đau. Nhưng thực tế là thực tế. Con người không thể không chấp nhận. Cuối cùng thì Páo - chàng trai người Thái tốt bụng đã có được Nếp. Họ có hạnh phúc hay không là tùy bạn nhưng nhà văn đã dừng bút. Cuộc tình tay bốn, tay ba đã kết thúc. Cụ Nguyễn Du đã tiên đoán sẽ có những cuộc tình theo kiểu Kim - Kiều - Vân, theo kiểu Quân - Nền - Nếp, Quân - Nếp - Páo… Cụ còn bảo “cho hay muôn sự tại trời”… Dẫu người quan họ nhân hậu, chung tình mà “Trời xanh” vẫn“quen thói má hồng đánh ghen” thì biết đâu mà luận, biết đâu mà bàn…
Nhà văn thôi không viết nữa. Chữ HẾT đã lộ ra. Thôi, đành lòng vậy. Dẫu sao thì với hai tập truyện ngắn, 350 trang “Mê cung giao mùa” cũng đủ đưa Nguyễn Tiến Lộc vào tốp đầu những nhà văn vùng Kinh Bắc. Và đương nhiên ông xứng đáng đứng trong đội ngũ những nhà văn danh giá Việt Nam./.
HOÀNG GIÁ