Nhà thơ Vũ Đình Ứng, hội viên hội Văn học nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh tới năm Canh Tý (2020) bước sang tuổi thượng thọ bát tuần. Tuy sức khỏe có giảm sút nhưng bút lực còn sung mãn lắm! Anh tâm sự rằng cái mốc tám mươi xuân là rất trân quý của một đời người. Anh muốn có một chút kỷ niệm gửi các bạn thơ thân thiết bằng một ấn phẩm thơ độc đáo mà ngày nay ít người còn theo đuổi sáng tác, ấy là thơ hát nói; thể thơ phổ biến trong ca trù, Di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc, đã được thế giới vinh danh.
Nói là làm, anh tập hợp những bài đã viết từ hơn hai mươi năm trước và dự định sáng tác tiếp cho đủ 80 bài. Nhưng rồi mạch cảm xúc tuôn trào, anh đã viết đủ 100 bài, hoàn thành một tập thảo dày dặn. Hi vọng sẽ sớm đến tay các bạn gần xa.
Tập Hương vị thời gian của nhà thơ Vũ Đình Ứng đã đáp ứng được yêu cầu khắt khe của thơ hát nói một cách nhuần nhuyễn tự nhiên, đầy tính văn chương nghệ thuật .
Hương vị thời gian đã đề cập đến nhiều mặt trong cuộc sống thường ngày, từ những chuyện cụ thể của nhân tình thế thái đến những sự tưởng như rất vu vơ mà tác giả bắt gặp trong đời đã được tác giả khéo léo đưa vào từng bài, làm cho nội dung tập thơ trở nên phong phú muôn màu muôn vẻ mà không hề trùng lặp. Qua từng câu chữ trong mỗi bài, người đọc có thể cảm nhận như những lời tâm sự của tác giả trước muôn mặt của cuộc sống một cách khách quan nhưng cũng đầy trách nhiệm, đầy thiện ý.
Với những chiêm nghiệm, từng trải, tác giả đã có những nhận xét, bình luận chí lý, xen chút hài hước hóm hỉnh đúng chỗ, đúng lúc khiến người đọc thích thú và đồng cảm. Phần bố cục của từng bài thơ hát nói được nhà thơ trình bày rất rõ ràng, rành mạch từng khổ thơ để người đọc dễ theo dõi, cảm nhận. (Trong hát nói, mỗi khổ thơ có một chức năng riêng biệt, không thể chồng lấn hay thay thế cho nhau).
Mở đầu là “mưỡu” có thể 2 hoặc 4 câu lục bát có chức năng dẫn chuyện. Tuy nhiên câu mưỡu lục bát trong hát nói có thể lả lướt, tình tứ vô biên tùy theo tạng thơ của từng tác giả .
Tiếp theo là 4 câu hát nói (tương tự cặp câu "thực" trong thơ Đường), có chức năng nói rõ vấn đề của bài thơ. Đây là khổ hát nói đầu. Sau đó là hai câu đối thơ (thường là thất ngôn), thâu tóm ý chính, nêu rõ ý tưởng chủ đạo của bài thơ. Hai câu này đa phần do tác giả sáng tác, song cũng có thể trích từ những tác phẩm nổi tiếng của các bậc tiền bối nội dung cùng đề cập với vần đề của bài thơ. Tác giả phải đọc nhiều, nhớ nhiều mới vận dụng được.
Trong Hương vị thời gian có nhiều cặp đối thơ được tác giả viết bằng chữ Hán, rất chuẩn xác về chữ nghĩa, nhuần nhuyễn với nội dung phần Việt ngữ.
Tiếp theo là 4 câu của khổ hát nói sau (chức năng tương tự cặp câu luận trong thơ Đường) là những nhận xét, bình luận các vấn đề đã được nêu một cách thấu tình đạt lý, mở rộng tầm nhìn, tính tư tưởng của tác phẩm. Người ta cũng có thể viết dôi một vài khổ hát nói và viết thêm vài câu mưỡu hậu.
Cuối cùng là câu “keo” (câu kết), là một câu 6 từ, tương tự câu lục trong thơ lục bát. Nhất thiết phải như vậy. Đọc câu này ta thấy ý kết như bị bỏ lửng, khiến ai cũng phải vương vấn ngẫm ngợi thêm. Nó là khúc vĩ thanh của bài thơ. Về mặt âm hưởng, giai điệu dường như còn ngân nga mãi… Đó là nét độc đáo của thể thơ này.
Với một nội dung đề tài được định trước, cùng với đó là một bố cục chặt chẽ, lôgic, tác giả đã khéo chọn lọc ngôn từ phù hợp để thể hiện thành lời, thành câu, đặc biệt chú trọng vần điệu, âm luật để người ta có thể hát lên từ chính lời thơ của mình. Đồng thời phải sắp xếp các âm vần chính xác, hợp lý, chọn các từ bằng trắc phù hợp để tạo nên một dòng chảy ngôn ngữ có giai điệu từ đầu đến cuối một cách tự nhiên, gợi cảm nhất. Bạn thử đọc bài nào đó một cách cẩn thận, ngắt ý đúng chỗ, lên bổng xuống trầm theo từng chữ từng câu, bạn sẽ cảm nhận được cái giai điệu tự nhiên của bài thơ và từ đó sẽ lĩnh hội được ý của bài thơ một cách sâu sắc hơn.
Còn gì tuyệt vời hơn nếu được một ca nương cất tiếng oanh vàng thánh thót, hòa với nhịp phách ròn tan, quyện cùng tiếng đàn đáy trầm bổng và tiếng trống chầu tom chát thì bài thơ như được chắp cánh bay lên, mãi mãi đi vào lòng người. Chả thế mà đã có bao bài hát nói của các bậc tiền nhân nổi tiếng lan truyền trong đời sống ca trù xưa nay.
Hương vị thời gian cho thấy bút lực vững vàng của nhà thơ Vũ Đình Ứng trong nhiều thể loại. Anh vốn là người thích tự làm khó cho mình. Vài năm trước ra mắt tập thơ Đoản Khúc, thể thơ cực ngắn theo lối Haiku Nhật Bản, nay anh lại viết ca trù. Phải chăng người vẫn thung thăng cùng cái mới, cái hay, cái đẹp để tự vượt lên chính mình?
Chúc anh chân cứng đá mềm trên con đường sáng tạo trong cõi trăm năm.
Thay cho lời kết, tôi xin trích câu “mưỡu” và câu “keo’’ của bài mở đầu Hương vị thời gian - bài thơ Lời thương ta ngỏ cùng nhau cũng chính là lời đề tặng của tác giả gửi tới các bạn mình được gom vào top… “cụ thơ”.
Tám mươi lụ khụ già nua mất rồi
Đêm đêm bút dựng thơ ngồi
Gói tình gửi tới tay người tình chung Và món quà anh gửi các bạn là:
"Mấy câu hát nói ca trù’’.
Thú vị lắm thay!
NGUYỄN ĐÌNH TỰ