Làng Nghe thời xưa là xã Nghi Tuyền thuộc tổng Nghĩa Xá, huyện Gia Bình, nay là thôn Nghi An, xã Trạm Lộ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Thôn có 694 hộ, dân số trên 3000 khẩu, diện tích canh tác 244 ha, bình quân 2,4 sào/định suất và là nơi có bình quân diện tích canh tác vào loại cao của huyện. Do địa thế xa đường quốc lộ lại nhiều ruộng nên từ bao đời nay người dân Nghi An chủ yếu bám đồng bám ruộng, cần cù chịu khó làm ăn thuần nông, nghề phụ chậm phát triển. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, Nghi An là “Làng kháng chiến” kiên cường. Trong trận chống càn Pô lô - Tuếc cô chỉ với một trung đội bộ đội chính quy và một trung đội du kích địa phương mà đã đứng vững trước lực lượng hàng trung đoàn có xe tăng của địch. Chiến sĩ thi đua toàn quốc Nguyễn Viết Be đã dùng mìn phá hỏng một xe tăng ngay cửa làng. Những dãy tre gai và ao làng hợp thành chiến lũy tự nhiên lợi hại. Khi địch đột phá vào làng thì lại phải đánh giành giật từng ngôi nhà. Du kích dùng mìn muỗi cho vào giọng chuột vẩy như một đợt cối cấp tập vào đội hình địch. Quân Pháp điên cuồng trả thù, bắn giết bừa bãi. Thôn có hai ngày “Giỗ Trận” khắc ghi tội ác của quân Pháp xâm lược. Tổng kết kháng chiến, thôn Nghi An được Nhà nước tặng thưởng Huân chương kháng chiến hạng Nhất và góp phần quan trọng để xã Trạm Lộ là đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
Thôn Nghi An có hệ thống thiết chế văn hóa truyền thống khá tiêu biểu gồm đình, nghè, đền, chùa, nhà mẫu, văn chỉ… Tuy nhiên, hầu hết các công trình này đã bị phá hủy trong kháng chiến chống Pháp vào năm 1949. Những năm gần đây, đời sống kinh tế của nhân dân có nhiều khởi sắc, đường làng ngõ xóm đã được bê tông hóa tới 70%, nhà cửa xây dựng kiên cố tới 85%, địa phương bắt đầu tôn tạo lại những thiết chế văn hóa truyền thống.
Nghi An nằm trong vùng hệ thờ Bách Noãn, thờ Lạc Thị tam vị đại vương. Người dân có tục kiêng húy thánh, nói “lạc” chệch thành “lược”. Ngày xuân tế thánh là ngày Rằm tháng Giêng. Thời xưa làng Quảng Bố (xã Quảng Phú, huyện Lương Tài) giao hảo rước thánh đến tế công đồng. Tục giao hảo đẹp đẽ này còn được duy trì đến tận ngày nay.
Năm 2008 đình làng được tôn tạo lại trên khu đất cũ, khang trang, bề thế, vững chãi với thời gian.
Năm 2017, chùa làng được tôn tạo lại với kinh phí 1,4 tỉ đồng hoàn toàn bằng sự công đức. Tiêu biểu là bà Nguyễn Thị Nga ở Gia Lâm công đức 100 triệu đồng; bà Ngô Thị Tề công đức 56 triệu đồng; bà Nguyễn Thị Kim ở Hà Nam công đức 30 triệu đồng; một số Hội đồng niên công đức trên 10 triệu đồng... Chùa nằm trên diện tích gần 8000m2 ở phía Tây làng, kiểu chữ “Đinh” gồm 3 gian Tiền đường, 3 gian Thượng điện. Bộ khung Tiền đường chia làm 6 vì liên kết theo kiểu giá chiêng chồng giường, câu đầu, phía trước xây cột trụ lồng đèn, 3 gian trổ cửa bức bàn, toàn bộ khung nhà bào trơn đóng bén. Trong chùa còn lưu giữ được nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị như: 2 bát hương cổ, một bằng đồng có dòng chữ Hán “Đinh Hợi niên cung tiến” và “Nghi An xã phụng sự” niên đại năm 1827, một bát hương đá thời Nguyễn chạm nổi lưỡng long chầu nguyệt, chuông đồng đúc năm 1838, hệ thống tượng Phật có pho Di Lặc bằng đồng tạo tác thời Nguyễn.
Tuy vẫn làm nhiều ruộng nhưng trình độ canh tác cơ giới hóa cao, từ các khâu làm đất, vận chuyển, thu hoạch nên đã giải phóng phần lớn sức lao động để chuyển làm việc khác, chủ yếu là lao động công nghiệp cho thu nhập cao, ổn định. Toàn thôn có trên 300 lao động công nghiệp, gần 100 lao động làm nghề phụ nề, mộc và dịch vụ vận tải ô tô, gần 100 lao động làm kinh tế mô hình trang trại. Tiêu biểu là hộ ông Nguyễn Đức Biểu mạnh dạn mở Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Phúc Thành, ông Nguyễn Đức Pha mở Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại 19-8. Bình quân thu nhập toàn thôn đạt 29 triệu đồng/người/năm. Nhờ kinh tế đổi mới nên công tác Khuyến học cũng được người dân quan tâm hơn. Quỹ Khuyến học của thôn do nhân dân tự giác đóng góp, đạt 127 triệu đồng, hằng năm chi thưởng tới 15 triệu đồng. Số học sinh thi đỗ đại học hằng năm đều ở mức trên 10 cháu. Số học lớp trước cũng rất thành đạt, đủ làm gương cho thế hệ sau noi theo, tiêu biểu như ông Ngô Văn Nông, Giáo sư, Tiến sĩ, dạy địa học ở Đan Mạch; ông Nguyễn Văn Phước, Tiến sĩ, công tác ở Văn phòng Chính phủ; ông Nguyễn Đức Tầng, đại tá, dạy học ở Trường Đại học Cảnh sát… Phong trào Văn nghệ Thể thao cũng rất phát triển. Câu lạc bộ Văn nghệ của thôn có tới 28 thành viên do ông Ngô Tiến Hiếu làm chủ nhiệm thường xuyên có các tiết mục mới và có đủ khả năng tụ dàn dựng một chương trình giao lưu văn nghệ phục vụ địa phương. Câu lạc bộ bóng chuyền đã có trên 30 thành viên do ông Nguyễn Văn Sáng làm chủ nhiệm. Đội bóng chuyền thôn Nghi An là đội mạnh có tiếng ở địa phương và luôn được duy trì nhiều năm nay. Những năm gần đây môn bóng chuyền hơi phù hợp với người trung cao tuổi và phụ nữ rất được phát triển ở Nghi An. Câu lạc bộ bóng chuyền hơi do ông Nguyễn Hữu Đảo làm chủ nhiệm có đến 86 thành viên. Hằng năm Câu lạc bộ thường giao lưu thi đấu với hàng chục câu lạc bộ ở nhiều nơi như Hà Nội, Thái Nguyên, Cao Bằng, Hà Nam… Toàn thôn có hàng chục sân bóng chuyền và ngày nào cũng sôi động thi đấu. Làng kháng chiến nay là làng bóng chuyền và đó là nét đổi thay rõ nét về đời sống của dân làng thời kinh tế hội nhập hiện nay./.
TIỂU THƯ