Trang chủ NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI

GIAI THOẠI VỀ TRUYỀN THỐNG KHOA BẢNG
10:01 | 03/11/2020

Vào thời Lê, ở làng Xuân Lôi, tổng Bất Phí, huyện Võ Giàng, trấn Kinh Bắc (nay là thôn Xuân Bình, xã Đại Xuân, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh) có cậu bé tên là Hoàng Văn Tán nhà nghèo túng nhưng rất thông minh và đối đáp giỏi.

Một hôm, mẹ Tán đi chợ Đáp Cầu, thấy đám rước “Vinh quy bái Tổ”  đón Tiến sĩ về làng Kim Đôi (Kim Chân) rất đông vui, trang trọng, lộng lẫy. Bà ao ước con trai mình cũng được học hành đỗ đạt như vậy. Về nhà, bà chỉ biết than thở rồi kể chuyện đó với con trai. Cậu bé Hoàng Văn Tán sà vào lòng mẹ và nói như đinh đóng cột:

-  Con mà được đi học, con sẽ đỗ cao hơn!

Thấy con mình còn nhỏ mà ăn nói khảng khái khác thường, bà quyết tâm đưa con đi tìm thầy dạy chữ. Nghe tiếng thầy đồ ở làng Vị (tức làng Phương Vị, xã Vũ Ninh) dạy học trò rất giỏi, bà liền đưa Tán đến xin “nhập môn”. Ngắm đi, ngắm lại tướng mạo cậu bé xong, thầy đồ vui vẻ nhận lời. 

 Lớp học có hơn chục nho sinh nhưng thầy đồ chưa cho Hoàng Văn Tán được vào học chữ ngay. Cậu chỉ được giao làm những việc vặt như quét nhà, dọn dẹp, nước nôi, điếu đóm phục vụ cho lớp học. Cậu bé Tán chỉ đứng ở bên ngoài học lỏm “nhập tâm”, nhưng với năng khiếu và trí thông minh bẩm sinh nên cậu thuộc bài làu làu, còn giỏi hơn cả các nho sinh trong lớp. 

Một hôm, có cụ Chánh mang lễ và dẫn con trai đến nhập học. Nhìn lên mâm lễ lớn vừa đặt lên hương án, thầy đồ tức thì ra một vế đối có ý thử tài trò mới và các nho sinh. Vế đối đó là:

“Ruồi đỗ mâm xôi, mâm xôi đỗ”

Vì thầy đồ chơi chữ nên vế ra này rất khó đối. Cả đám học trò ngơ ngác, nhíu mày im lặng. Một lúc sau, thầy đồ hết hy vọng lắc đầu. Bất ngờ, cậu bé Hoàng Văn Tán từ bếp chạy lên, tay vẫn xách siêu nước bốc hơi nghi ngút. Cậu kính cẩn xin phép thầy được đối. Thầy đồ gật đầu bằng lòng. Cụ Chánh cùng con trai và đám nho sinh đứng ngây như phỗng nhìn cậu bé Tán với vẻ ngờ vực. Tán khoanh tay dõng dạc đọc to vế đối:

“Kiến bò đĩa thịt, đĩa thịt bò”

Thầy đồ giật mình vì vế đối của Tán chữ và nghĩa rất chỉnh. Còn cụ Chánh và các nho sinh thì phục lăn! Từ đó, thầy đồ cho cậu nhập môn chính thức. Với bản chất con nhà nghèo vốn cần cù chịu khó cộng với sự thông minh sẵn có Hoàng Văn Tán ngày đêm miệt mài luyện bút, rèn văn.

 Một vài năm sau, nhà Vua mở khoa thi kén người tài giỏi ra phò Vua giúp nước. Lớp học thì đông, thầy đồ có ý chọn những môn sinh đã học lâu năm, có nhiều học vấn, kinh nghiệm để lên kinh đô ứng thí. Hoàng Văn Tán không được xếp trong diện đó. Lúc sắp “lều chõng” đi thi thì trời nổi cơn mưa. Nhân dịp này, thầy đồ muốn sơ khảo thi các môn sinh, bèn ra một vế đối:

“Lác đác mưa sa làng Vị Vũ”

(Tức làng Phương Vị , xã Vũ Ninh - quê thầy đồ).

 Một lần nữa cả môn trường im lặng. Thầy đồ vẻ mặt trầm tư không vui. Bỗng có tiếng xin đối ở phía sau. Thầy đồ và cả lớp học sửng sốt ngoảnh lại chính là  Hoàng Văn Tán. Thầy đồ  nét mặt tươi lên rạng rỡ và vui vẻ đồng ý cho phép. Tán đối lại:

“Ầm ầm sấm động đất Xuân Lôi”

(Xuân Lôi là quê Hoàng Văn Tán tên nôm gọi là làng Roi - Roi sắt của Thánh Gióng gãy rơi xuống).

Nho sinh Tán vừa đọc dứt vế đối thì trên trời lóe chớp và tiếp theo là một tiếng sấm nổ rất lớn. Thầy đồ sung sướng chạy lại ôm lấy Tán reo lên mừng rỡ:

 - Trạng nguyên của ta đây rồi!

Quả nhiên, khoa thi năm Quý Mùi (1523) đời vua Lê Cung Hoàng, niên hiệu Thống Nguyên 2, nho sinh Hoàng Văn Tán đã đỗ Tam trường Trạng Nguyên. Từ đó, dân chúng vùng này thường gọi ông bằng cái tên thân mật gần gũi “Trạng Roi” để tự hào về ông Trạng của làng mình. 

Trạng nguyên Hoàng Văn Tán được vua Lê giao cho nhiều công việc quan trọng trong triều đình. Ông làm đến chức Lễ bộ Tả thị lang và đóng góp nhiều tài sức, công lao cho dân cho non sông đất nước./. 

                                                                                                                                                                                                                                               PHÚC TOẢN